Hortum, kümülonimbüs bulutları ile yeryüzü arasında oluşan, silindir şeklinde dönerek dikine yükselen bir rüzgardır. Girdap şeklinde bir yapısı vardır. Hortum, bulut seviyesinde oluşmaya başlar ve güçlendikçe yer yüzüne doğru iner. Bazı hortumlar, yeryüzüne inemeden, bulutların arasında kaybolur. Hortumlar, kuzey yarım kürede saat yönünün tersine doğru dönerler.
Hortum, şiddetine ve etki bölgesine göre doğal afet sayılabilecek bir rüzgar tipidir. Ciddi yaralanmalara ve çevresel hasara neden olabilirler.
Hortumun, oluşması tamamen çözülebilmiş bir konu değildir. Hortumun oluşması için gerekli şartların ortaya çıkması gerekmektedir. Ani sıcaklık değişimi, yükselen bir hava cephesi, aşırı nem ve fırtına bulutlarının oluşması gereklidir. Fırtına bulutları olarak, kümülüs tabanlı, kümülonimbüs bulutlarını belirtmekteyiz.
Hortumun oluşması için atmosferin yukarılarına doğru yükselen sıcak ve nemli su buharının çok fazla olması ve hızlı yükselmesi sonucunda soğuk cephe ile birleşmesidir. Bu tür havalara kararsız havalar demekteyiz. Yeryüzünden yükselen sıcak hava ile yukarıdaki soğuk hava arasında şiddetli girdap rüzgarları başlar. Sıcak cephe yükseldikçe, yer seviyesindeki basınç düşmeye başlar ve alçak basınç alanı oluşturur. Yukarıdaki soğuk hava ise yükselen su buharı nedeniyle doyuma ulaşır ve yüksek basınç alanı oluşturur.
Soğuk cephe aşağıya doğru inmeye başlar ama sürekli yükselen sıcak hava da devam ettiğinden dolayı aralarındaki rüzgarlar girdap halini alarak daha çok güçlenirler. Oluşan bu hava hareketinin yani girdabın gücü yeterince güçlü olduğunda, dönen hava akımı yeryüzüne doğru inmeye başlar. Huni şeklinde görünen bu bulut tabanı, yer ile bulut arasında bağlantıyı sağlar ve hortum oluşur.
Hortum sırasında, cepheler arası etkileşimden dolayı şimşek boşalmaları ve ani değişimden dolayı dolu yağışı görülebilir.
Denizlerin üzerinde oluşan ve karaların üzerinde oluşan olarak ayrıldığında iki tip hortum vardır. Denizin üzerindeki hortumlar daha küçük boyutlu olur ve etkileri fazla uzun sürmez.
Esas yıkıcı etkiyi yapan hortumlar karaların üzerinde oluşanlardır. Karaların üzerinde oluşarak, denize doğru kayan hortumlar da etkili olabilirler.
2000’li yıllardan itibaren ülkemizde görülen hortum olayları artmaya başlamıştır. Bunların artışın sebebi konusunda kanıtlanmış bilimsel bir çalışma bulunmamaktadır.
Ülkemizde özellikle Akdeniz’de ve Karadeniz’de denizlerin üzerinde sıklıkla hortumlar görülmektedir. Bunların sonucunda can kaybı oluşmamıştır.
Fakat Anadolu’da karalarda oluşan hortumlar sonucu can kayıpları yaşadık. 2004 yılında Elazığ’da ve 2012 yılında Ankara’da yaşanan hortumlar sonucu dokuz kişi yaşamlarını yitirdiler.
Özellikle Marmara Bölgesi’nde hortumlar Haziran ile Eylül ayları arasındaki kararsız hava cepheleri yüzünden oluşmaktadır.
Karadeniz’de ise genellikle hortumlar yaz sonunda Eylül ve Ekim aylarında deniz üzerinde oluşmaktalar.
Ülkemizde en çok hortumun ve şimşekli hava cephelerinin görüldüğü bölge Antalya ile tüm Akdeniz Kıyılarıdır. Akdeniz’de hortumlar genelikle Ekim-Mart ayları arasında görülür. Bu yüzden turizm için tehlikeli olmazlar, yaz mevsimnde hortum üretecek hava cephesi yoktur.
Dünya üzerinde hortumlardan en çok etkilenen ülke Amerika Birleşik Devletleri’dir. Her yıl, Amerika’da, Avrupa’da oluşan hortumların neredeyse dört katı kadar hortum oluşur. Özellikle hortumlar, Orta Amerika kuşağında oluşurlar. Kayalıklı dağlar, nemi ve hava hareketine set yaparlar, havanın kurumasına neden olarak, alçak basınç merkezleri oluşmasına sebep olurlar.
Amerika’da yılda ortalama 1200 hortum raporlanır.
Kanada’da 62 hortum,
Hollanda’da 25 hortum,
İngiltere’de 34 hortum gözlenmektedir.
• Eğer ev, ofis gibi betondan yapılmış kapalı bir yerdeyseniz nispeten daha şanslısınızdır. Pencerelerden uzak durmanız en önemli ve birinci kuraldır.
• Kapalı bir yerde, daha iç bölgelere saklanmak gereklidir, banyo, merdiven boşlukları gibi pencerelerden ve etkilerden uzak yerler daha güvenlidir.
• Prefabrik gibi güçsüz bir yapıda bulunuyorsanız, en kısa sürede çevrenizdeki binalara girmeniz doğru olacaktır.
• Araba kullanıyorsanız, araçtan çıkmak ve en yakın binaya saklanmanız gereklidir. Araç içine hortumdan kaçılması mümkün değildir. Hortumun dönüş hızı 180 km’nin üzerine çıkabilir.
• Arazideyseniz ve etrafınızda kaçacak bir yer yoksa, en iyi yol bir çukura girmek ve yere çökerek, kollarınız ile başınızı korumanız gereklidir. Çukur yoksa kendinizi yere en yakın seviyede kalarak korumanız önemlidir.
• Okul, devlet dairesi gibi yerlerde belirlenmiş sığınaklara, en zemine yerlere inmek en doğru hareket olacaktır.
Sınıf Rüzgar Hızı Etki
F0 105 – 137 km Ağaçlara ve mobil evlere zarar verir.
F1 138 – 178 km Prefabrik evleri temellerinden oynatır.
F2 179 – 218 km Prefabrik evleri söker, büyük ağaçları devirir.
F3 219- 266 km Çatı ve duvarlar söker, arabaları devirir.
F4 267 – 322 km Zayıf temelli evleri kımıldatır,arabaları fırlatır.
F5 322 km Arabaları 90 metre uzağa fırlatır.Meltem nedir?