Yelkenlilerde Direk Ayarı / Trimi
Basitçe Direk Ayarı Yapmak
Yelkenli teknelerin, yelken performanslarını arttırmaları ve güvenli seyir yapabilmeleri için direk ayarlarının doğru olması gerekir. Teknik yazımızda, basitçe direk ayarı yapmanın tekniklerini ele aldık.
Öncelikle iki terimi, doğru bilmemize ihtiyacımız olacak.
* Rake : Yelken direğinin, bükülme esneme, burkulma olmadan geriye doğru yatıklığına denir.
* Bend : Yelken direğinin, kuvvetlerin etkisiyle burkulması ve esnemesine denir.
Direğin Geriye Yatıklığı / Rake
Yelken direklerinin geriye doğru yatıklığı yarışlarda ve orsa performansında en önemli ayrıcalığı sağlamaktadır. Fakat yatıklığında bir sınırı vardır. Normal koşullarda, çift gurcatalı tekenelerde, direklerin tavsiye edilen geriye yatıklığı 2 derece civarında olmaktadır. Ama sert havalarda bu açıyı arttırmak, teknenin orsa performansını, oldukça olumlu yönde etkileyecektir.
Rake için püf noktalar, hafif rüzgarlı havalarda, deniz sebiyesinin üstündeki rüzgarı yakalamak için geri yatıklığı (rake açısını) azalmak, direği öne almak doğru gerekir. Sert havalarda ise hem rüzgarı biraz kaçırmak hem de orsa performansını arttırmak için rake açısını azalmak, direği daha dik yapmak gerekir. Bir çok gezi ve yarış teknesinde direğin yatıklığı, seyir sırasında ayarlanamaz. O yüzden optimum bir ayar yapılmalıdır, ya da yarış günü sabahı hava durumuna göre, ince ayar yapılabilir.
Rake / Direk Yatıklık Ayarı Yapmak
Yelkenli teknelerin, vasat bölgesinde yani yanlardan direği tutan çarmık telleri ile rake ayarı yapılamaz. Yandaki çarmıkların ve gurcata üstümdeki diagonellerin ayarlanması ile eğim yani bend ayarı yapılabilmektedir. Rake yapmak için baş ıstralya teli, uzayıp kısaltılabilmelidi. Eğer, baş ıstralya teli üzerinde ayarlı bir lifting varsa kolay, yoksa zordur. Direk tabanının hareketli olması da yatıklık ayarı için gereklidir. Hareketli direk tabanını ileri ve geri alarak, direk trimi de yapılabilir.
Rake’i Hesaplamak
Doğru bir hesap yapmak için teknenin bağlı olduğu halatların gevşetilmesi gereklidir. Özellikle, ölçüm yapılacak olan teknenin baş tonozunun çok gergin olmaması, kıç palamarlarının da çok gergin olmaması, teknenin ağırlık dengesinin normal olması gerekir. Havanın da dalgalı ve rüzgarlı olmaması gerekir.
Ayrıca ana direğin ölçülerine ihtiyacımız olacaktır. Özellikle direğin ”I” ölçüsünü bilmeliyiz. Amacımız, ana yelken mandarının yardımı ile direğin geriye doğru yatıklığını hesaplamaktır. Ana yelken mandarına en az 7-8 kg bir cisim asılmalıdır ve serbest hareketi sağlanmalıdır. Su dolu kova, el aletleri vb. olabilir.
Ana direğin arka ucundan, mandar halatının bumba üzerinde kestiği noktanın ölçüsü alınmalıdır. Genellikle 40-50 cm arasında bir değer çıkmaktadır. Bu değerin oranı bize rake’i yani geriye doğru yatıklığı verecektir.
Rake açısını bulmak için üçgen formülü kullanacağız.
Yukarda görüldüğü gibi I / B yapılmalıdır. Çıkan sonuç, hesap makinesinde tanjant’ın tersi yapılmalıdır. O zaman direğin geriye yatıklığı bulunacaktır.
Örneğin
I = 16 metre = 1600 cm ;
B = 50 cm olsun.
50/1600 = 0.03125
Tan -1 (0.03125) = 1.78 derece direk geriye yatıktır.
Çarmık Telleri ve Direk Gerginlik Ayarı
Bunun en kolay gözlem yolu, 10-12 knot gerçek rüzgar hızı olan bir havada (TWS) bir havada, orsa seyrinde, rüzgar altı çarmıkların hafif boşlaması gereklidir. Sallanacak kadar çok değil, zımba gibi gergin de olmamalıdır. Bunun için telin kopma kuvvetinin %18’i kadar gerginlik yeterli olacaktır.
Bunu anlamanın en kolay yolu, tansiyon metre ile ölmektir ama yoksa da göz kararı yaparsınız. Çarmık teline vurduğunuzda hafif bir tın sesi gelmelidir. Eğer ses gelmiyorsa, çarmık telleri çok boş demektir. Direk üreticiler en fazla tansiyonun %20 olması gerektiğini belirtirler.
Çarmıkların ve gurcata üstü çapraz dioganel tellerin ayarı ile direk eğimi (bend) yaparsınız. Direk asla ve asla öne doğru eğim yani pre-bend yapmamalıdır.
Direk Eğimi (Bend) Ayarı
Direğin eğim yaptığı bölge, yelken direğinin üst noktalarına yakın olmalıdır. Birinci gurcatanın hemen altından başlayan, hafif öne doğru esneyen, geriye doğru yatıklık hiç uygun değildir. Geriye doğru eğim genellikle birinci gurcatanın iki metre üstünden veya ikinci gurcatadan sonra başlamalıdır.
Tüyo : Fazla bend, sert hava içindir, hafif havada bend azaltılmaldır.
Rake’i doğru hesaplamak
Eğer bend yani geriye eğim çok fazlaysa, rake değeri de yanlış çıkacaktır.
Rake’I doğru ölçmek için.
• Kıç ıstralya boşlanmalıdır.
• Çarmık tellerinde aşırı yük olmamalıdır.
• Tekne dengeli olmalıdır.
UYARI – Her Sezon Direk Kontrolü Yapılmalıdır
Yelkenli teknelerin direkleri her sezon başında yetkili kişilerce kontrol edilmelidir. Ülkemizde yelkenlilerin direk trimini doğru yapabilecek profesyonel kişilerin sayısı maalesef oldukça azdır. O yüzden, direklerinizi yetkisiz kişilere elletmeyiniz.
Deniz Giray